09 december 2004
Waar ligt de grens van Europa?
In de Tijd van 08/10/04 stond een interview met de Gentse professor Hendrik Vos over de grenzen van Europa. Dit debat is brandend actueel geworden in aanloop naar de topontmoeting tussen de Europese staats-en regeringsleiders later deze maand waarop zal moeten worden beslist of er al dan niet toetredingsonderhandelingen met Turkije worden opgestart.
Welk criterium moet er gehanteerd worden om de grenzen af te bakenen? Er zijn verschillende mogelijkheden.
Geografisch gezien zouden Turkije, maar ook Rusland, kunnen toetreden omdat beide landen gedeeltelijk (zij het nipt) op het Europese continent liggen (ten westen van de Bosporus en de Oeral).
Historisch gezien zou je Europa kunnen omschrijven als het gebied van de Verlichting, de Renaissance en de industrialisering. De Europese geschiedenis is niet altijd een succesverhaal geweest (remember de holocaust), dus enig superioriteitsgevoel is zeker ongepast, net als enige overdreven bescheidenheid trouwens, maar ik zou het ook geen verhaal zonder basis durven noemen dat voor eigen gebruik wordt geconstrueerd, want het gaat toch om de collectief aanvaarde verwoording van een als gedeeld ervaren geschiedenis en daarin heeft Turkije hoogstens zijdelings een rol in gespeeld.
Religieus gezien zou Turkije volgens sommigen geen plaats mogen hebben in Europa omdat het een islamitisch land is. Europa is tegenwoordig weliswaar geen kerkelijk bastion meer, maar dit belet niet dat de invloed van het christendom doorheen de Europese geschiedenis niet te loochenen is en tot op vandaag doorwerkt (bv. de aanwezigheid van christen-democratische politieke partijen, de discussie over een verwijzing naar God in de preambule van de Europese Grondwet). Er is zeker een significante aanwezigheid van moslims in Europa en de opname van Bosnië, net als Turkije een overwegend islamitisch land, samen met de andere Balkanlanden in Europa is op lange termijn een uitgemaakte zaak, maar daarbij wordt vergeten dat het om een minderheid gaat, die trouwens nu al het voorwerp is van felle debatten in vele Europese landen. De toetreding van Turkije brengt in één klap 80 miljoen moslims binnen de EU waardoor het het meest bevolkte land van Europa wordt en het door zijn getal een grote rol zal spelen in de Europese Unie. De nu al heersende spanningen zullen na een toetreding niet afnemen, integendeel.
Geografische, historische of religieuze criteria om de grenzen van Europa af te bakenen zijn voor professor Vos ondergeschikt aan de politieke opportuniteit om een land te laten toetreden. Landen moeten kunnen toetreden indien ze de basiswaarden op het vlak van democratie enz. aanvaarden. In principe kan je dan op de duur zo groot worden dat het geheel praktisch onbestuurbaar wordt (‘the overstretched empire’ – er moet dan ook dringend een debat gevoerd worden over de bevoegdheden van het supranationaal niveau, maar dit terzijde). Mag Oekraïne erbij, waar het Joesjtsjenko-kamp naar de EU lonkt? Mag de Kaukasus erbij, waar de Georgische president Saakatsjvili op termijn ook bij de EU wil? Wat met een toekomstig democratisch Maghreb en Midden-Oosten? Die vraag moet gesteld worden als de geografische, historische of religieuze criteria niet relevant mogen zijn. Dat is op dit moment niet aan de orde, zegt de EU. Waarom Turkije dan wel? Er wordt gezegd dat het alternatief van een niet-toetreding, namelijk een Turkije dat zich afkeert van Europa, een versterking van het moslimfundamentalisme, het verlies van een bondgenoot, erger is, maar voor hetzelfde geld breng je de instabiliteit in huis om van de hoger vermelde ‘overstretch’ nog maar te zwijgen. En bovendien, waarom zou hetzelfde argument – het alternatief is erger – niet gelden voor de andere bovenvermelde landen en regio’s? Het enige verschil is dat voor die andere landen en regio’s de deur nu gesloten blijft terwijl voor Turkije reeds vanaf de jaren ’60 de deur op een kier was gezet. De Koude Oorlog woedde toen echter nog volop, het was dus van belang om een belangrijke bondgenoot aan boord te houden, maar de andere landen en regio’s moesten toch nog niet eens durven aan toetreding te denken omdat ze onder de controle van Moskou stonden of dachten er nog niet aan om na hun pas verworven onafhankelijkheid terug met hun oude Europese kolonisatoren ‘in bed te kruipen’. Maar door beslissingen genomen in een andere context, is men met het trouwens zwak argument dat belofte schuld maakt verwikkeld geraakt in een moeilijk terug te draaien sluipende besluitvorming.
Het politieke argument voor de toetreding van Turkije tot de EU is dan ook niet sluitend. Bovendien kunnen de andere hierboven genoemde argumenten niet zomaar weggewuifd worden. Het al eens voorgestelde alternatief voor toetreding, een bevoorrecht partnerschap met Turkije, waarbinnen nauw wordt samengewerkt op economisch en politiek vlak, is dan ook zeker een te overwegen oplossing.
|
